skoool™.com

ƏəIıĞğÖÖŞşÇçÜü skoool™.com

skoool-un dərslərinə tez keçid.

Mikrodalğalar

Fotosintez prosesində yarpağın rolu

Elektromaqnit radiasiyası

« geri

Genetika və DNT (yüksək)

Cins irsiyyəti | Xüsusiyyətlərin irsiliyi | İrsi pozğunluqlar

Cins irsiyyəti

Hüceyrənin nüvəsi xromosomlardan ibarətdir.

İnsan bədəni hüceyrələrində 23 cüt xromosom var. Bu cütlərin yalnız biri genləri daşıyır və cinsiyyəti müəyyən edir.

Qadınlarda cinsiyyət xromosomları eynidir. Onların hər ikisi X xromosomlarıdır.
Kişilərdə cinsiyyət xromosomları fərqlidir. Biri X xromosomu, digəri Y xromosomudur.

Qametlər hər cütün bir xromosomundan ibarətdir.
Bütün qadın qametləri ya X, ya da Y xromosomundan ibarətdir.
Male gametes contain either an X or Y chromosome.

Valideyn hüceyrəsi	Ana		Ata
cins xromosomları	XX	x	XY

Mayalanmada nəticə verə bilən mümkün birləşmələr Punnet sahəsində göstərilə bilər:

	Ananın qametləri
Atanın qametləri	X	X
X	XX	XX
Y	XY	XY

Övladın oğlan (XY) və ya qız (XX) olması üçün bərabər imkan vardır.

Xüsusiyyətlərin irsiliyi

Hər bir xromosom gen daşıyır. Xromosomlar kimyəvi DNT düzəlir. Gen DNT molekulunun bir bölməsidir.

Genlər bədənin xüsusiyyətlərini idarə edir, məsələn, göz rəngi.

DNT müəyyən cəhət üçün gen kodudur. O, nukleotid adlanan dörd müxtəlif tərkib hissəsi olan çox uzun zəncirdən düzəlir.

A sequence of three bases codes for a particular amino acid.

Nukleotidlərin sırası müəyyən zülalı əmələ gətirmək üçün aminoturşuların sıraya düzülməsinə nəzarət edir.

Genlər müxtəlif formalara malikdir, məsələn, mavi gözlər, qəhvəyi gözlər, yaşıl və qonur gözlər üçün olan genlər. Genin müxtəlif formaları allellər adlanır.

Şəkil hər biri müxtəlif xüsusiyyət üçün olan A, B və C genləri ilə xromosomlar cütünü göstərir.

A1 və A2 eyni genin müxtəlif allelləridir. A1 qırmızı saç, A2 qəhvəyi saç üçün koddur.
B1 və B2 eyni genlərdir, eyni xüsusiyyəti kodlaşdırır, məsələn, çilləri.
C1 və C2 müxtəlif allelərdir. C1 düz saçlar və C2 dalğalı saçların kodudur.

Cüt olan hər iki xromosom genin eyni allelləreinə malikdirsə, fərd həmin gen üçün homoziqot olur.
İki xromosom üzərindəki allellər müxtəlifdirsə, fərq həmin gen üçün heteroziqot olur.

Yalnız bir xromosomda iştirak etdikdə xüsusiyyətin inkişafına nəzarət edən allel dominant allel adlanır.
Yalnız dominant allel iştirak etmədikdə xüsusiyyətin inkişafına nəzarət edən allel resessiv allel adlanır.

İrsi pozğunluqlar

Bəzi xəstəliklər valideyndən övlada keçə bilər. Bunlar irsi pozğunluqlar adlanır.

Oraq-hüceyrəli anemiya qırmızı qan hüceyrələrinin pozğunluğudur. Onlar oraq şəklində olurlar və çox oksigen daşıya bilmirlər.
Buna səbəb resessiv allel olur, beləliklə, xəstəliyə səbəb olmaq üçün allel hər iki xromosomda olmalıdır, belə ki, hər iki valideyn allel daşıyıcısı olmalıdır.

Xəstəlik üçün yalnız bir allelə malik insanlar daşıyıcılar adlanırlar, çünki onlar zədələnmiş genləri övladlarına ötürə bilərlər.

Allel daşıyıcılarının malyariyaya qarşı immuniteti var. Malyariyanın adi bir hal olduğu yerdə bu daşıyıcı olmağın üstünlüyüdür.

Şəkil oraq-hüceyrəli anemiyanın necə irsən keçdiyini göstərir.

N normal qan hüceyrələri üçün alleldir.
n oraq-hüceyrəli anemiya üçün alleldir.

Hər iki valideyn daşıyıcıdırsa, onların hər ikisində Nn genotipi vardır.

	Ananın qametləri
Atanın qametləri	N	n
N	NN	Nn
n	Nn	nn

Övladın oraq-hüceyrəli anemiya olacağı 4 ehtimaldan 1-i, nn
Daşıyıcı olacağı isə 2 ehtimaldan 1-i, Nn

Kistik fibroz hüceyrə membranlarının resessiv allel ilə törənmiş pozğunluğudur.
Tənəffüs və həzm sistemlərində nazik selik ifraz olunur, tənəffüs və həzmi çətinləşdirir.

Bir çox irsi xəstəliklər resessiv allel ilə törənir, amma Hantinqton xəstəliyi dominant allel ilə törənir. Pozğunluğa səbəb olmaq üçün allelin yalnız bir surəti lazımdır.

Bu sinir sisteminin xəstəliyidir. Simptomlar orta yaşa qədər aşkar olunmurlar. Sonra onlar hərəkət, nitqin itirilməsi və zehni bulanıqlıq ilə nəticələnərək daha da pisləşir. Bu çox nadir xəstəlikdir.

H Hantinqton xəstəliyi üçün alledir.
h normal alleldir.

Şəkil ana normal olduqda, atada isə zədələnmiş allel olduqda xəstəliyin necə keçməsini göstərir.

	Ananın qametləri
Atanın qametləri	h	h
H	Hh	Hh
h	hh	hh

Övladın sağlam olması şansı 50%-dir, hh
Övladın xəstəlik ilə inkişaf etmə şansı, Hh, da 50%-dir.

Copyright ©2015 Edumedia LLC
skoool haqqında Tərəfdaşlar haqqında Toxunulmazlıq və Təhlükəsizlik
EDUMEDIA şirkəti tərəfindən adaptasiya olunub.